Voldoende slaap is uiterst belangrijk voor de gezondheid. Iedereen die wel eens last heeft gehad van slaapgebrek, tijdelijk of blijvend, weet dat. Je voelt je niet meer productief, bent sneller boos, kunt je moeilijker concentreren en wordt vatbaarder voor ziektes. Dit is op zich niets nieuws voor de mens. Tot op zekere hoogte hebben we het zelf in de hand of we onze omstandigheden verbeteren of vermoeidheid blijven compenseren met koffie.
Maar hoe zit het eigenlijk met de slaap van onze paarden?
Het onderwerp slaap wordt vaak nogal verwaarloosd behandeld. Terwijl paardeneigenaren zich vaak richten op trainings- en opleidingsconcepten, gedrag, voeding en uitrusting, zijn ze zich vaak minder bewust van het slaapgedrag van hun paard. Dit kan te wijten zijn aan het feit dat we meestal maar een paar uur op stal kunnen zijn en alles wat daarvoor en daarna gebeurt grotendeels buiten onze kennis valt.
Er is ook nog niet veel onderzoek gedaan naar de slaap van het paard. Er zijn maar een paar onderzoeken gepubliceerd en de informatie over de slaapbehoefte van paarden en de totale rusttijd varieert aanzienlijk. Dit is voornamelijk te wijten aan het feit dat de eerdere onderzoeken voornamelijk gebaseerd waren op observaties. Dit betekende echter dat het niet mogelijk was om een geldig onderscheid te maken tussen wanneer het paard alleen rustte en wanneer het daadwerkelijk sliep, vooral bij een staand paard. Recentere studies naar slaapgedrag konden dit nauwkeuriger vaststellen dankzij mobiele onderzoeksapparatuur (Kalus 2014 + Fuchs 2017), maar richtten zich alleen op rusttijden.
Paarden hebben minder slaap nodig dan mensen
Wat de resultaten gemeen hebben, is dat paarden aanzienlijk minder slapen dan mensen en andere zoogdieren. De geschatte totale rusttijd per dag is 5 – 9 uur. Het paard slaapt deze periode echter niet in één aaneengesloten blok door, maar vertoont een polyfasisch slaappatroon. Dit betekent dat verschillende waak- en slaapfases elkaar afwisselen gedurende 24 uur. Daarnaast moet over de totale duur ook rekening worden gehouden met het feit dat het paard overwegend kortere perioden staat te dommelen en in vergelijking alleen liggend een paar uur diep slaapt of in de REM-slaapfase is.
De duur van de afzonderlijke slaapfasen varieert in sommige gevallen aanzienlijk. Als er een gemiddelde wordt getrokken uit de resultaten van de onderzoeken, kan de meest frequent gedocumenteerde duur van een “slaapeenheid” gemiddeld tussen de 30 en 40 minuten liggen. Samenhangende slaapfases van meer dan 60 minuten zijn veel minder vaak waargenomen bij volwassen paarden.
Niet alle slaap is hetzelfde
Tijdens een slaapfase vinden verschillende soorten slaap plaats, die kunnen worden vereenvoudigd in drie verschillende soorten:
- Dommelen/lichte slaap
- Diepe slaap (ook bekend als “slow wave sleep” of “SWS slaap”)
- REM-slaap
Je zult je paard overdag vaak zien dutten in de stal, vooral op momenten dat er weinig te doen is, bijvoorbeeld tijdens de middaghitte. Het paard legt gewicht op één achterhoef terwijl de andere schuin op de teen rust. Het hoofd wordt op ongeveer schofthoogte gehouden, de ogen zijn half gesloten en de onderlip hangt meestal een beetje. Deze manier van staan is niet vermoeiend voor het paard, omdat het een speciale structuur in de spieren en pezen van de achterbenen heeft die zorgt voor een passief staand apparaat – de zogenaamde wreefzaagconstructie. Dit is een belangrijke eigenschap voor het vluchtdier paard, omdat het kan herstellen door te rusten terwijl het staat, maar toch zo snel mogelijk kan vluchten voor roofdieren als het schrikt.
© Adobe Stock / Unique Stock Art
Paarden moeten liggen voor een diepe slaap
Diepe slaap vindt bij voorkeur liggend plaats, maar zou voor een klein deel ook staand mogelijk zijn.
Het paard ligt hiervoor meestal op zijn borst. Het hoofd kan gedragen of zakken tot op of net voor de grond. Diepe slaap is de meest intensieve vorm van rust. Paarden zijn zich in deze periode nauwelijks bewust van omgevingsinvloeden. Belangrijke stofwisselingsprocessen, zoals de snelheid van eiwitsynthese, zijn in deze toestand het hoogst. Deze slaapfase is van groot belang voor de herstelprocessen van het lichaam.
De REM-slaap vindt uitsluitend liggend plaats. Het paard ligt meestal plat op zijn zij, omdat volledige ontspanning van de spieren plaatsvindt tijdens deze slaapfase. REM is de afkorting voor rapid eye movement (snelle oogbewegingen), omdat er sprake is van snelle en tegengestelde oogbewegingen. Er is ook een verhoogde hersenactiviteit.
De REM-slaap is een zeer belangrijk onderdeel van de slaap van paarden. Momenteel wordt aangenomen dat het paard in totaal ongeveer 30 minuten in de REM-slaap doorbrengt binnen 24 uur, op voorwaarde dat het zich veilig genoeg voelt om te gaan liggen om te slapen.
Belangrijkste rusttijden
Paarden gaan meestal liggen als het rustig is op stal. Rond het middaguur of van middernacht tot in de vroege uurtjes van de ochtend zijn typische tijden waarop de paarden gaan liggen om te slapen, meestal met een of meer paarden die rechtop staan te slapen als bewakers. Na een tijdje ruilen ze en gaan de bewakers slapen, terwijl de “uitgeruste” kuddegenoten de wacht overnemen.
Vooral tussen middernacht en 4 uur ’s ochtends gaan de paarden tot 5 keer liggen. In totaal werd een gemiddelde ligtijd van 2-3,5 uur waargenomen. Ongeveer 65% van deze tijd wordt doorgebracht in diepe slaap en ongeveer 15% in de REM-slaapfase. De resterende 20% wordt doorgebracht in lichte slaap.
Paarden hebben een goed tijdsbesef en baseren hun slaaptijden op mogelijke verstoringen zoals stalwerkzaamheden of trainingstijden. Dit betekent dat het een voordeel is voor paarden om een routinetijd in de stal te hebben, omdat ze hun slaap- en rusttijden aanpassen aan de activiteiten van de mens.
Meestal blijft slaapgebrek bij een paard lang verborgen
Het gebrek aan diepe en REM-slaap kan tot op zekere hoogte gecompenseerd worden voor ongeveer één tot maximaal twee weken. Als het paard niet de mogelijkheid heeft om minstens 1,5 – 2 uur per dag in diepe slaap door te brengen na deze periode, spreken we al van een slaaptekort, wat een negatief effect heeft op de gezondheid van het paard.
Verminderde prestaties en vermoeidheid kunnen verschillende oorzaken hebben. Je moet je echter op zijn laatst bewust worden wanneer het paard verwondingen heeft aan de voorkant van het voorknie of de kogel van de voorbenen die herhaaldelijk voorkomen of niet goed willen genezen. De wonden ontstaan wanneer paarden zo moe zijn dat dommelen overgaat in diepe slaap en ze in elkaar zakken en met hun gewrichten op de grond slaan.
Neem “narcolepsie” niet licht op
Als je ziet dat een paard met zijn voorhand knikt of zelfs op de grond valt tijdens het dutten, is dit een duidelijk waarschuwingsteken dat het paard al lange tijd aan slaaptekort lijdt, wat vaak “narcolepsie” wordt genoemd maar niets te maken heeft met de ziekte met dezelfde naam bij mensen.
De oorzaak is meestal dat het paard niet meer voldoende ligt. Daardoor is het niet in staat om de belangrijke diepe slaap en vooral de REM-fases te bereiken. De REM-slaapfase is echter heel belangrijk voor paarden. Er is nu ontdekt dat de symptomen van narcolepsie bij paarden niet genetisch bepaald zijn, maar te wijten zijn aan een gebrek aan REM-slaap.
Het is daarom belangrijk om op dit punt uit te zoeken waarom het paard niet meer gaat liggen om te slapen, of dat niet meer vaak of lang genoeg doet.
Ook paarden houden van zachte bedden
Een belangrijke basisvoorwaarde voor een paard om languit te kunnen slapen is niet alleen een gevoel van veiligheid, maar vooral een geschikt ligoppervlak. Deze moet groot, antislip, overdekt, droog, schoon en goed ingestrooid zijn. Het paard moet in de box kunnen gaan liggen zonder het risico te lopen vast te komen zitten onder normale omstandigheden. Het is gebleken dat paarden tot 30% minder gaan liggen als de box kleiner is dan wettelijk vereist in verhouding tot hun lichaamsgrootte.
Volgens de dierenwelzijnswet moet de afmeting van de box minstens twee keer de schofthoogte in het kwadraat zijn. Als we een 1,70m groot warmbloed als voorbeeld nemen, is de voorgeschreven stalgrootte voor zijn lichaamsgrootte dus minstens 11,56m², oftewel bijna 12m², wat overeenkomt met een stal van 3x4m. Let op, dit is de minimale stalgrootte! Voor het ligcomfort geldt: hoe meer ruimte, hoe beter.
Slaapgebrek is eerder regel dan uitzondering in open loopstallen
In groepshuisvesting moet de overdekte ligplek groot genoeg zijn zodat alle paarden in de groep theoretisch tegelijkertijd kunnen liggen met voldoende individuele afstand. Dit komt omdat de groep graag samen rust. Sommige paarden blijven staan en dutten of houden de wacht, terwijl de anderen zich veilig voelen, kunnen gaan liggen en slapen. Wie de wacht houdt en wie slaapt wisselt elkaar af.
Als de totale ligplek te klein is voor de groep, hebben ranglage paarden het probleem dat ze bijvoorbeeld bij slecht weer geen geschikte plek kunnen vinden om te slapen en niet kunnen gaan liggen. Een paard gaat normaal gesproken niet in de modder liggen om te slapen, dit gebeurt alleen als ze van vermoeidheid in elkaar zakken. Deze situatie ontstaat uit noodzaak en is een groot alarmsignaal!
Paarden verkiezen stro boven vlas of houtkrullen op de ligplek, vlas boven rubberen matten of de kale grond. Rubberen matten zijn zachter dan stenen of houten vloeren en zijn zeker een aangename vernieuwing voor de stal als het gaat om isolatie van de koude vloer. Rubberen matten in liggedeeltes moeten echter altijd gebruikt worden in combinatie met voldoende schoon en dik strooisel erop om echt comfortabel te zijn voor de paarden. Harde oppervlakken worden aantoonbaar vermeden om op te liggen, inclusief verharde uitlopen, grindpaden of betonnen stalgedeeltes. Een zand- of grasbodem daarentegen nodigt paarden uit om te gaan liggen, maar alleen in droge omstandigheden en niet als de bodem nat is.
Wie is vatbaar voor slaapproblemen?
Stressfactoren zoals een verandering van stal, een verblijf in het ziekenhuis, een verandering van stalbuurman, nieuwe paarden in de groep of een onrustige of slecht gesocialiseerde groep kunnen het slaapgedrag ernstig verstoren.
Vooral bij oude en/of ranglage paarden is het belangrijk om na te gaan of ze nog regelmatig kunnen gaan liggen om te slapen of dat ze gestrest lijken in hun huidige groepshuisvesting.
Slaapgebrek komt veel vaker voor in open stallen dan in stallen met boxen!
De oplossing voor sommige ranglage of oude paarden kan zijn om ze voor de nacht in een goed opgestrooide box of afgezet gedeelte te zetten, waar ze rustig kunnen eten en slapen.
Soms is de bestaande groep gewoon niet geschikt voor het individuele paard. Als het voortdurend wordt weggejaagd van zijn eten en rustplaats door de anderen, als het nauwelijks een rustig hoekje kan vinden om in te dommelen, of als het hoog in rang staat maar zijn taak te serieus neemt en erdoor wordt overweldigd, moet een verandering van groep of type huisvesting worden heroverwogen.
Fysieke pijn tijdens het liggen en/of opstaan kan er ook voor zorgen dat paarden niet meer vaak willen liggen. Dit is vaak een reden voor slaapgebrek, vooral bij oudere paarden en paarden met artrose. De oorzaak moet worden onderzocht en de pijn moet therapeutisch worden aangepakt.
Hoe zit het nu met de slaap van mijn paard?
Slaap is een essentiële factor in de mentale en fysieke gezondheid van een paard. Het is dan ook belangrijk dat het paard kan gaan liggen om de herstellende diepe slaap- en REM-slaapfases te bereiken. Deze slaapfases zijn ook essentieel voor een goed functionerende stofwisseling.
We moeten er daarom altijd voor zorgen dat onze paarden in hun huidige huisvesting goede omstandigheden hebben om aan hun individuele slaapbehoefte te voldoen. Want in tegenstelling tot ons mensen kunnen paarden zichzelf niet helpen in deze situatie, maar hebben ze het oplettende en oplossingsgerichte oog van hun eigenaar nodig.
Bronnen
Zeitler-Feicht, M.H. (2001): Durch Haltungssysteme Pferd. Pferdeland, Sonderausgabe bedingte Verhaltensstärungen beim (2. Pferdetag in Mecklenburg- Vorpommernl, 5-10
Zeitler-Feicht, M.H.; Muggenthaler, Haltung in Abhängigkeit K. (2013): Zum Liegeverhalten von Pferden in Gruppen von der Liegeplatzgestaltung Tierarzt 94(5) S. 420-428 und Rangord
Kalus, M. (2014): Schlafverhalten und Physiologie des Schlafes beim Pferd auf der Basis polysomnographischer Untersuchungen. Ludwigs-Maximilians-Universität München
Aleman, M.; Williams, D.C.; Holliday, T. (2008): Sleep and sleep disorders in horses. Paper presented at the Proceedings of the 54th annual convention of the AAEP, San Diego, USA
Fuchs, Christine (2017): Narkolepsie oder REM-Schlafmangel?: 24-Stunden-Überwachung und polysomnographische Messungen bei adulten „narkoleptischen“ Pferden. Dissertation, LMU München: Tierärztliche Fakultät
Im Laufe der Jahre wandelte sich der Fokus von Turnierambition zur Gesunderhaltung und Rehabilitation, sowie der soliden und schonenden Jungpferdeausbildung.
2013 schloss sie die Ausbildung zum Emmetttherapeuten ab. Es folgten eine Vielzahl an Fortbildungen zu physiologischem Training vom Boden und aus dem Sattel heraus.
Die Bereitschaft, stetig über den Tellerrand hinauszublicken und sich weiter fortzubilden, führten zu der Erkenntnis, dass Ernährung und Stoffwechsel eine ganz erhebliche Rolle in der Gesundheit des Pferdes spielen. Die Reise führte schließlich zur Ausbildung zum Sanoanimal Ernährungsberater für Pferde.
Seither ist sie in Ihrer Praxis im Rhein/Main Gebiet unterwegs und unterstützt ihre Kunden dabei, sowohl im Training als auch bei Fütterung und Haltung möglichst optimale Voraussetzungen für einen gesunden, fairen und freundlichen Umgang mit dem Partner Pferd zu schaffen.
🇬🇧 Svenja Matuschzyk has loved spending her free time in the stables with horses ever since she was a child.
Over the years, the focus changed from ambitions competition goals to health maintenance and rehabilitation, as well as solid and gentle young horse training.
She completed her training as an Emmett therapist in 2013. This was followed by a large number of further training courses on physiological training from the ground and from the saddle.
The willingness to constantly think outside the box and further educate herself led to the realisation that nutrition and metabolism play a very significant role in the health of the horse.
The journey ultimately led to training as a Sanoanimal nutritionist for horses.
Since then, she has been travelling in her practice as a therapist in the Rhine/Main region and supports her clients in creating the best possible conditions for a healthy, fair and friendly relationship with their equine partner, both in training and in feeding as well as appropriate management.
- Hoeveel slaap is een paard nodig? - 19. juli 2024
- Hoe creëer je een harmonieuze paardengroep? - 18. juli 2024
