Leestijd 10 minuten

De bodem is niet alleen het fundament waarop planten groeien, maar speelt ook een cruciale rol in het voeden en beschermen van planten. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de bodem (anorganisch materiaal dat de basis vormt van alles) en de humuslaag (organisch materiaal dat voortdurend wordt aangevuld door afstervende plantendelen of voortdurend wordt verbruikt door micro-organismen en bodemorganismen) die er gewoonlijk boven ligt.

Enkele van de meest voorkomende grondsoorten in ons land, met hun belangrijkste kenmerken:

  1. Leem- en kleigrond
    • Eigenschappen: kleigrond is fijnkorrelig en plakkerig als hij nat is. Het is veel dichter dan zandgrond en houdt water extreem goed vast.
    • Voordelen: Het houdt voedingsstoffen en water goed vast, waardoor het zeer vruchtbaar is, tenzij het water stilstaat (wat leidt tot anaerobe omstandigheden in de bodem, waardoor de belangrijke micro-organismen en microben worden gedood).
    • Nadelen: Het kan moeilijk zijn om mee te werken, vooral als het nat is, en het heeft de neiging om koud te worden in de winter (bevriezing gevoelige planten) en hard in de zomer als het droog is, wat de wortelontwikkeling belemmert. Het zijn bodems waarop het water na regenval vaak lang blijft staan en modder vormt die de paarden graag ook eens de hoefijzers “uittrekt”.
    • Gebruik: Goed voor planten die van vocht houden; suikerrijke grassen, die ongewenst zijn voor het houden van paarden, vestigen zich hier graag. Kleigrond kan en moet worden verbeterd door compost of zand toe te voegen om de structuur te verbeteren, zodat het losser wordt (=betere wortelpenetratie) en minder last heeft van waterverzadiging als het regent. Het is dringend aangeraden om het te verharden en bij voorkeur te verstevigen met paddockplaten als je dit soort grond wilt gebruiken als winterse uitloop.
  2. Siltgrond
    • Eigenschappen: siltgrond voelt zacht aan en is fijner dan zand, maar grover dan klei. Het is meer waterdoorlatend dan klei en houdt tegelijkertijd beter vocht vast dan zand.
    • Voordelen: Het is vruchtbaar en gemakkelijker te bewerken dan kleigrond.
    • Nadelen: Kan verdichten als het te veel water krijgt en verharden in droge omstandigheden, vereist daarom constant onderhoud en heeft vooral te lijden van vertrapping door paarden.
    • Gebruik: Geschikt voor de meeste landbouwgewassen, dus grassen met een gemiddelde voedingswaarde, maar vereist goede beheermethodes om de bodem gezond te houden. Goed geschikt voor hooiproductie; bij begrazing moet je ervoor zorgen dat je de paarden regelmatig van weide wisselt, zodat de grond niet verdicht.
  3. Zandgrond
    • Eigenschappen: zandgrond is grofkorrelig en los. Het heeft een hoge doorlatendheid, wat betekent dat water er snel doorheen stroomt, er altijd voldoende zuurstof is voor het bodemleven en er nauwelijks wateroverlast is.
    • Voordelen: Het warmt snel op in de lente en is gemakkelijk om mee te werken.
    • Nadelen: Het houdt water en voedingsstoffen slecht vast, wat kan leiden tot frequente water- of voedingstekorten voor planten, vooral tijdens langdurige droge periodes.
    • Gebruik: Ideaal voor planten die de voorkeur geven aan goed gedraineerde grond, zoals veel bolgewassen en wortelgroenten, maar ook voornamelijk magere grassen en kruiden die zijn aangepast aan droge locaties, dus voedsel met weinig voedingsstoffen voor paarden. Bij gebruik als winteruitloop moet je er goed op letten dat de mest er regelmatig en frequent wordt afgehaald, omdat het organische materiaal anders de openingen in de bodem tussen de zandkorrels verstopt, wat op de lange termijn leidt tot wateroverlast (“modderuitloop”).
  4. Grindgrond
    • Eigenschappen: Bestaat voornamelijk uit grind en heeft een zeer grove steenstructuur.
    • Voordelen: Uitstekende drainage, er is bijna nooit wateroverlast omdat de kiezels te grof zijn om volledig verstopt te raken door organisch materiaal (bijv. paardenmest).
    • Nadelen: Weinig voedingsstoffen en droogt snel uit. Moeilijk om mee te werken, omdat de stenen het gereedschap snel bot maken. Het opbouwen van humus is daarom vaak erg moeizaam, vooral in het begin.
    • Gebruik: Zonder humusopbouw groeit er bijna niets waardevols voor de paardenhouderij op grindbodems. Zodra er een goede humuslaag en geschikte vegetatie is ontstaan, zijn deze bodems zeer geschikt als weiland, maar ze moeten goed verzorgd worden, anders erodeert de humus snel weer.
  5. Veengrond
    • Eigenschappen: veengrond is het resultaat van natte graslanden of moerassen waar stilstaand water er eeuwenlang voor heeft gezorgd dat er zich een laag verteerd organisch materiaal heeft gevormd van soms enkele meters dik, maar dat niet echt is afgebroken door een gebrek aan zuurstof en lage pH-waarden, waardoor het zijn donkere kleur krijgt. De pH-waarde is ook nu nog over het algemeen zuur door het hoge aandeel humuszuren. Veengrond bestaat bijna uitsluitend uit organisch materiaal, waardoor het enorme hoeveelheden water kan opslaan.
    • Voordelen: veengrond heeft een zeer hoge wateropslagcapaciteit en is rijk aan voedingsstoffen. Het is een van de vruchtbaarste bodems en wordt vaak aangetroffen in de alluviale gebieden (uiterwaarden) van rivieren of meren of waar de grondwaterspiegel bijna tot aan de oppervlakte reikt.
    • Nadelen: Meestal zuur, waardoor er zure grassen, riet en soortgelijke magere planten groeien, hoewel de vegetatie weelderig is (in tegenstelling tot zandgrond, waar de planten er altijd nogal uitgedroogd en dor uitzien door het gebrek aan water). Door het hoge watergehalte kan het alleen in droge zomers worden gebruikt als hooiland of weide, omdat de machines wegzakken of de hoeven van de paarden de graszode vernietigen in vochtige omstandigheden.
    • Gebruik: Veengrond kan overal worden gevonden waar natte graslanden of veengebieden zijn of waren, omdat de gebieden de afgelopen tweehonderd jaar vaak zijn drooggelegd door het graven van afwateringssloten. Zeer geschikt voor paarden als weide of hooiland, omdat de vegetatie vaak suikerarm is, maar kan alleen worden gebruikt bij droog weer, wat betekent dat het vaak maar een paar weken of maanden per jaar als weide kan worden gebruikt.

Bodemtypes optimaliseren

Elk bodemtype kan worden geoptimaliseerd door specifieke maatregelen zoals het toevoegen van compost of ander organisch materiaal en andere bodemverbeterende maatregelen om de omstandigheden voor plantengroei te verbeteren. Maar al te vaak zijn er echter ook veranderende bodemomstandigheden, zelfs binnen een weiland of weide. Plekken waar na regen altijd water blijft staan, plekken waar de planten in de zomer bijzonder groen en weelderig zijn in vergelijking met de rest van de vegetatie of hoeken waar planten groeien die een voorkeur hebben voor bijzonder warme en droge of bijzonder vochtige of koele plekken (“indicatorplanten”) geven bijvoorbeeld een indicatie.

Als je je eigen bodemtype kent, kun je geschikte gras- en kruidenplanten selecteren voor de locatie en de beste bewerkingsmethoden plannen voor de betreffende bodem, zodat de hooiweide of het weiland uiteindelijk echt geschikt is voor paarden.

Bodemmonster wordt genomen voor bodemanalyse
Voordat je zaad of kunstmest op de weide aanbrengt, is het essentieel om een bodemanalyse uit te voeren. Dit is de enige manier om een overzicht te krijgen van de voedingssituatie van de bodem en verdere maatregelen daarop af te stemmen. © Adobe Stock / AlDa.videophoto

Waarom een bodemanalyse zo belangrijk is

De basis voor bodemverbetering is altijd een bodemanalyse. Het is belangrijk om uit te zoeken wat de grond nodig heeft, zodat deze geschikt is om de planten die je voor je paarden wilt gebruiken van de juiste omstandigheden en voedingsstoffen te voorzien.

Dus voordat je duur zaad zaait dat niet aanslaat of je afvraagt waarom deze of gene ongewenste plant zoals suikerrijk raaigras of giftige boterbloemen altijd terugkomt op het land, moet je eerst begrijpen wat de bodem eigenlijk biedt aan mogelijkheden voor de vegetatie.

Je zou toch ook de dokter je geen medicatie laten geven zonder je eerst te onderzoeken? Je hebt dus eerst een statusoverzicht nodig van het bodemtype en de voedingssituatie van de bodem.

De voorzieningssituatie van de bodem

Aangezien de bodems een verschillend vermogen hebben om voedingsstoffen te binden, zoals beschreven, moeten de gemeten waarden voor het bestaande bodemtype worden gecategoriseerd. Het laboratorium kent daarom een zogenaamd voorzienings- of inhoudsniveau toe aan elke afzonderlijke gemeten waarde. Deze niveaus beschrijven de voorzieningsstatus voor elke afzonderlijke voedingsstof:

Niveau A: acuut tekort

Niveau B: matige voorziening

Niveau C: optimale voorziening

Niveau D: licht overaanbod

Niveau E: te veel

Voor onze paardenweiden streven we naar een waarde aan de onderkant van voedingsniveau C, omdat “te veel” meestal betekent dat er te veel voedingsstoffen zitten in het voer dat op deze bodems groeit.

De juiste meststof

Vooral bij meststoffen die meerdere voedingsstoffen bevatten, zoals mest, compost of minerale NPK-meststoffen, is het belangrijk om ervoor te zorgen dat de afzonderlijke voedingsstoffen niet worden overbemest. Dit kan leiden tot onevenwichtigheden in de bodem en uiteindelijk in de planten en dus in het paard.

De volgende uitdaging is dat niet alle voedingsstoffen in gelijke hoeveelheden nodig zijn. Dit resulteert in een situatie die vergelijkbaar is met de samenstelling van een rantsoen voor jouw paard: als je jouw grond “overvoert” met een voedingsstof die het niet nodig is, veroorzaakt dit niet alleen zinloze kosten, maar kan het ook leiden tot problemen bij de teelt en de ontwikkeling van planten of later in de voedingswaarden van het voer door de wisselwerking tussen de voedingsstoffen.

Aan de andere kant hebben alle dure voedingsstoffen die je inbrengt geen enkel nut als er maar één belangrijke voedingsstof ontbreekt of een tekort vertoont.
Als het bijvoorbeeld aanhoudend droog is, kunnen alle mineralen die je als meststof gebruikt na een bepaald moment niet meer worden gebruikt vanwege het gebrek aan water en blijven ze nutteloos in de grond liggen tot het op een gegeven moment weer regent. Als het dan teveel regent, worden ze in het ergste geval weggespoeld voordat de planten ze kunnen opnemen.

Dit geldt niet alleen voor water. Als fosfor bijvoorbeeld de enige voedingsstof in je bodem is die een tekort heeft, zal de groei van de planten worden afgestemd op de hoeveelheid fosfor die aanwezig is. Dit staat bekend als de “wet van het minimum”.

De natuurlijke cyclus?

Omdat we elk jaar voedingsstoffen uit de bodem onttrekken door de bodem te gebruiken als weiland, hooiland of akkerland, moeten we deze onttrekking compenseren zodat de planten op de lange termijn kunnen gedijen. In de natuur laten grazende dieren hun mest achter, met alle voedingsstoffen die daarin zitten, wanneer ze een gebied begrazen. De mest wordt afgebroken en de voedingsstoffen spoelen in de bodem, die vervolgens beschikbaar zijn voor de planten voor hernieuwde groei.
Op deze manier heeft de natuur kringlopen gecreëerd waarbij de voedingsstoffen die worden onttrokken in een iets andere vorm terugkeren naar het land.

Helaas werken deze kringlopen niet altijd met onze landbouwmethoden en de wettelijke vereisten, dus moeten we aanpassingen doen om ervoor te zorgen dat de grond gezond en productief blijft. Als je je bodem wilt optimaliseren door gerichte bemesting, moet je er bij het berekenen van de behoeften voor elke afzonderlijke voedingsstof voor zorgen dat het niet te veel en niet te weinig is.

Helaas zijn maar weinig van de aanbevelingen die vandaag de dag worden gedaan echt gericht op de behoeften van paardenvoeding.
Vaker zijn de aanbevelingen meer geschikt voor hoogwaardige weiden voor vlees- of melkvee. Overgewicht, hoefbevangenheid en soortgelijke ziekten zijn dan het ongelukkige gevolg van voer dat – als weiland of hooi – uit dergelijke gebieden wordt gehaald.

Conclusie

Daarom is het belangrijk om je bodem te kennen: Welk type overheerst op welke hooilanden of weilanden? Dit geeft je een goed idee van waar de reis met de voedingsstoffen naartoe gaat. Dit omvat ook bodemanalyse, omdat het helpt om

  • het juiste zaad te selecteren om de paarden een gezonde weide te bieden,
  • de weide naar behoefte te beheren (“niet te veel, niet te weinig”),
  • de kosten van meststoffen beheersbaar te houden, omdat ze strikt worden aangepast aan de behoeften.

Je bodem is je “stille werknemer”, houd hem tevreden.

Helmut Muß
Laatste berichten van Helmut Muß (alles zien)