In de recente jaren heeft zich een opkomende trend voorgedaan waarbij warme dekens steeds vaker worden ingezet om paarden in de winter te beschermen. Het feit dat meer paarden in open loopstallen worden gehuisvest of overdag op de paddock of winterweide staan, in plaats van ze 23 uur lang op stal te zetten, heeft ongetwijfeld een rol gespeeld bij deze verschuiving. Vaak maken paardeneigenaren zich zorgen dat hun paarden nat en/of koud kunnen worden. Welke factoren moeten in overweging worden genomen wanneer je je paard blootstelt aan slecht weer?
Vaak wordt over het hoofd gezien dat de wintervacht van een paard een uiterst effectieve natuurlijke bescherming biedt, die zelfs de prestaties van moderne, functionele dekens overtreft. Als inwoners van de steppe hebben paarden zich geëvolueerd om te leven in uitdagende weersomstandigheden, zoals sneeuw, snijdende wind en regen.
De wintervacht van een paard bestaat uit twee verschillende soorten haar: een isolerende ondervacht en een bovenvacht met waterafstotende eigenschappen, die in de winter holle vezels kan bevatten voor extra isolatie.
De manen en de staart spelen ook een rol in het afvoeren van water weg van de bijzonder gevoelige lichaamsdelen van het paard. Wanneer je een “drijfnat” paard nauwkeurig observeert, zul je merken dat de bovenvacht platgedrukt is, waardoor de regen van het oppervlak kan aflopen. In deze toestand dringt vocht helemaal niet door in de huid.
Wanneer je de vacht van een paard uit elkaar haalt, kun je in de diepere lagen de droge ondervacht zien, die een uitstekende isolerende laag vormt. Zelfs als de buitenste vachtlaag bevriest na een regenachtige periode gevolgd door een temperatuurdaling, blijven de ondervacht en de huid warm en droog.
Dit zorgt ervoor dat het paard goedgehumeurd blijft.
Tegelijkertijd transporteert de capillaire werking van het haar transpiratievocht van de huid naar de buitenste laag, waardoor het kan weglopen of verdampen, en fungeert als een soort zweetdeken. Zelfs na een inspannende rit waarbij het paard heeft gezweet, is het opmerkelijk dat na slechts 15 minuten rustig stappen de ondervacht dicht bij de huid al droog is, terwijl het paard aan de oppervlakte er nog vochtig uitziet.
Tegelijkertijd kan het paard de hoek van zijn haar aanpassen aan de buitentemperatuur en zo de warmtestraling naar behoefte regelen. Bij zonnig weer passen de haarspieren zich aan om de haarpositie te veranderen, zodat warmte kan worden afgevoerd en oververhitting wordt voorkomen. Aan de andere kant ligt de vacht bij koud weer plat om een isolerende luchtlaag in de ondervacht te behouden, wat een betere isolatie biedt dan zelfs een donsjack.
Het gebruik van een winterdeken verstoort dit opmerkelijke zelfregulerende mechanisme aanzienlijk, vooral als het paard ook nog geschoren is. Dit kan ertoe leiden dat het paard het voortdurend te koud of te warm heeft. Zweet kan niet voldoende worden afgevoerd en het verkoelende effect door verdamping werkt niet goed wanneer het paard oververhit raakt door de deken.
We hoeven alleen maar te letten op hoe vaak we zelf kledinglagen aan of uit doen. Op basis van de omgevingstemperatuur passen we het aantal kledinglagen dat we dragen aan om een comfortabele lichaamstemperatuur te behouden. Echter haasten mensen zich niet elk uur naar de stal om het deken van hun paard aan te passen aan de temperatuur.
Een deken die ‘s nachts warm genoeg is, blijkt vaak te warm op een zonnige of windstille dag. En omgekeerd geldt hetzelfde. Tijdens de ochtend- en avonduren ben je dan eigenlijk ook nog een medium gevoerde deken nodig. Om ervoor te zorgen dat het paard gedurende de hele dag een optimale lichaamstemperatuur behoudt, zou je de deken meerdere keren moeten verwisselen. Maar in de praktijk doet dit echter niemand.
Bovendien voorzien de meeste paardeneigenaren hun paarden van een winterdeken in oktober en halen deze ergens in maart weer eraf. Dit is kun je ermee vergelijken dat jij in oktober jouw winterkleren aandoet en deze pas in maart weer uitdoet, waarbij je ze gedurende deze hele periode, inclusief zweten na de training, 23 uur per dag draagt. Klinkt dat naar? Dat geldt evenzeer voor het paard als voor ons.
Dit komt doordat paarden van nature schone dieren zijn en hun vacht een eigenschap heeft die vuil afstoot, vergelijkbaar met het natuurlijke “lotuseffect”. Zelfs als de buitenkant van de vacht van een paard er vies uitziet (zoals eigenaren van schimmels en bonte paarden weten), zal een paard zonder deken er nooit zo vuil uitzien als een deken na een week dragen.
Bovendien creëert een deken een donkere, warme en vochtige omgeving eronder, wat de ideale broedplaats is voor huidschimmels. Om te voorkomen dat paarden schimmelproblemen krijgen, behandelen fabrikanten dekens vaak met schimmeldodende middelen, wat niet ideaal is voor de gezondheid van het paard. Over het algemeen kan het gebruik van een paardendeken niet als optimaal worden beschouwd voor het welzijn van het paard..
Mensen hebben vaak de neiging om aannames te doen over paarden op basis van hun eigen ervaringen en behoeften. Wat doen wij in de winter? We kleden ons in lagen en zoeken warmte bij een kachel. De gewoonte om paarden de afgelopen jaren op stal te houden en alle deuren en ramen dicht te doen om de warmte vast te houden, heeft echter geleid tot verschillende gezondheidsproblemen, variërend van chronisch hoesten (door slechte ventilatie) tot koliek (veroorzaakt door een gebrek aan beweging).
Er is zeker een verandering in bewustzijn gaande, met een groeiend besef dat paarden zelfs bij slecht weer buiten kunnen zijn. De trend richting open loopstallen, Paddock Paradises en goed doordacht trainingsmanagement is een positieve ontwikkeling. Alsnog maken eigenaren zich vaak zorgen of hun paarden comfortabel en warm genoeg zijn, maar het is essentieel om te onthouden dat de wintervacht van een paard een uiterst effectieve natuurlijke isolatie biedt.
Een onderzoek uit Noorwegen, een land dat bekendstaat om zijn strenge winters, heeft dit onderwerp nader onderzocht. Wanneer paarden (zonder deken) de keuze krijgen tussen buiten zijn of in een (on)verwarmde stal, geven ze meestal de voorkeur aan buiten zijn zonder deken. Ongeacht de weersomstandigheden brachten de paarden gemiddeld 50% van hun tijd buiten de stal door, zelfs tijdens regen en sneeuw. Op warme en zonnige dagen kozen ze er zelfs voor om gemiddeld bijna 90% van de tijd buiten te zijn.
Het type paard speelde een significant rol in hun voorkeur voor buiten zijn. Paarden met meer “bloed” (warmbloedpaarden, volbloedpaarden en pony’s met veel “bloed”) brachten veel minder tijd buiten door dan het “robuuste paardentype”, waaronder koudbloedpaarden en stevige pony’s. De dikte en het type van de wintervacht spelen inderdaad een belangrijke rol in de voorkeur van een paard om buiten te blijven. Volbloeden hebben meestal een dunnere wintervacht, terwijl IJslandse paarden bijvoorbeeld een dikke, isolerende wollige vacht hebben. Paarden met een dunnere of minder isolerende vacht voelen de kou sneller dan paarden met een dikkere, meer isolerende wintervacht.
Net als mensen vertonen paarden individuele verschillen in hun tolerantie voor kou. Sommige paarden zijn van nature beter bestand tegen kou, terwijl anderen meer bescherming nodig hebben met koud weer. Over het algemeen verdragen paarden droog koud weer beter, en een eenvoudige schuilplaats voor bescherming tegen wind en neerslag is vaak voldoende om hen comfortabel te houden. Onder natte en koude omstandigheden zoeken paarden sneller beschutting, vooral als ze de neiging hebben om te rillen of zich ongemakkelijk te voelen bij dat soort weer. Het is niet noodzakelijk om een verwarmingssysteem te installeren in een open stal voor paarden. Hun natuurlijke aanpassingen, zoals hun wintervacht, zijn meestal voldoende om koud weer te weerstaan. Paarden zijn goed uitgerust om droog en koud weer aan te kunnen. Een windscherm kan echter zeer gunstig zijn voor paarden tijdens koud, winderig weer.
Bij sterke wind kan de ondervacht in beweging worden gebracht, wat de warmteregulerende eigenschappen van het vachtkussen kan verstoren. In dergelijke omstandigheden hebben kuddes (wilde) paarden de neiging om dicht bij elkaar te schuilen, waarbij ze hun achterhand naar de wind richten. Ze wisselen regelmatig van positie, zodat elk lid kan schuilen in de slipstream en warmte kan behouden. In situaties waarin een groep paarden niet de cohesie heeft om elkaar tegen het weer te beschermen, of als een paard alleen in de uitloop staat, kan overwogen worden om windbrekende houten barrières of windbreekgaas te installeren als alternatief.
Het is dan ook niet ongebruikelijk dat paarden comfortabel dutten achter de beschutting en zich ontspannen en warm voelen, zelfs bij harde wind. Tijdens regenachtig weer waarderen paarden met een dunne wintervacht de bescherming van een dak boven hun hoofd. Vooral oudere paarden kunnen moeite hebben om voldoende warmte te genereren en zullen sneller gewicht verliezen. In zulke gevallen kan het nodig zijn om ‘s nachts een deken te gebruiken, of zelfs overwegen om het paard ‘s nachts op stal te houden. Het is niet ongewoon om paarden te zien die buiten staan, helemaal op hun gemak in zware regen, en velen van hen vinden het zelfs heerlijk om midden in de vallende sneeuw te staan. Er is voor paarden niets zo plezierig als zichzelf rollen in de sneeuw.
Daarom is het van essentieel belang om voordat je je paard opsluit in een “warme stal” of een deken opdoet, te observeren hoe het reageert op en omgaat met het weer. Het verstrekken van voldoende ruwvoer, idealiter ad libitum of totdat het paard genoeg heeft gehad, in fijnmazige hooinetten, is cruciaal als energiebron, samen met bescherming tegen wind en regen. Overweeg een extra maatregel om het paard warm te houden alleen als het paard consequent gewicht verliest, aanhoudende spierspanning vertoont of rilt terwijl het op de wei staat. Dit is echter minder vaak nodig dan door velen wordt aangenomen.
