Bij het vermoeden van koliek moet je onmiddellijk de dierenarts bellen voordat je iets anders doet!
Het kan elk paard op elk moment overkomen: koliek. Het is een samenvattende term voor “buikpijn”, die zeer uiteenlopende oorzaken kunnen hebben.
De meeste kolieken hebben te maken met storingen in het darmgebied: Gasvorming, massaal verstoorde peristaltiek, verstopping of positieveranderingen waarbij delen van de darm niet meer zitten waar ze horen en daardoor afgesneden kunnen worden van de bloedtoevoer.
Ook een ernstige ontsteking van het darmslijmvlies en in bepaalde gevallen maagzweren kunnen kolieksymptomen veroorzaken. Darmstoornissen leiden vaak tot pijn, wat als reactie kan leiden tot het aanspannen van de buikspieren, wat vervolgens koliekproblemen kan verergeren.
Koliekachtige symptomen kunnen ook andere oorzaken hebben
Er zijn ook kolieken die niets te maken hebben met het spijsverteringsstelsel, maar er symptomatisch wel op lijken. Dit kunnen gynaecologische problemen zijn, zoals bijna elke vrouw weet uit haar eigen pijnlijke ervaring. Evenzo zijn blaasstenen of blaasontledigingsstoornissen, nierpijn en vele andere mogelijke oorzaken mogelijk.
Het probleem: van buitenaf kun je niet zien wat de oorzaak is. De symptomen die de paarden vertonen hebben meer te maken met het individuele karakter van het paard dan dat je daaruit de oorzaak van de koliek kunt vaststellen. Ook de intensiteit van de symptomen zegt niets over de oorzaak of ernst van de koliek.
Daarom moet je altijd onmiddellijk de dierenarts op de hoogte brengen, zelfs als er slechts kleine symptomen zijn. Liever één keer te vaak de dierenarts op stal en dan betalen voor een vals alarm, dan een ernstige koliek – die over het hoofd wordt gezien vanwege de uiterlijke milde symptomen – en het paard daardoor verliezen.
Want in sommige gevallen van koliek telt letterlijk elke minuut. Zodra de dierenarts op de hoogte is gebracht en onderweg is, kun je eventueel alvast een auto en trailer regelen, zodat die meteen klaar staan in geval van nood, mocht de dierenarts besluiten dat het paard naar de kliniek moet.
Als je zelf te zenuwachtig bent, is het beter om een stalgenoot of vriend de auto te laten besturen, zodat je geen ongeluk krijgt omdat je zo bezorgd bent om je lieveling.
Maar wat kun je doen tot de dierenarts op stal is?
Houd het paard warm, leg een zweetdeken op.
Veel paarden hebben een verstoorde temperatuurregeling in de kolieksituatie: alles van zweten tot vriezen komt voor, evenals snelle overgangen tussen beide. Daarom zou elk paard voor dergelijke gevallen een zweetdeken moeten hebben. Als je geen geschikte zweetdeken voor je paard hebt, is een gewone deken die je over het paard heen legt voldoende. Ideaal is wol en desnoods je eigen lievelingsdeken die je in de winter in de auto hebt liggen voor als je een keer in een lange file staat.
Rustige beweging, aan de hand laten stappen
De meeste kolieken hebben met een verstoorde spijsvertering te maken. Of het nu gaat om opgeblazenheid, verstoorde peristaltiek of verstopping: soms is het aan de hand laten stappen voldoende om de bloedsomloop en peristaltiek op gang te brengen zodat de krampen wat afnemen of in ieder geval niet erger worden tot de dierenarts arriveert. Koliek is ook een zeer stressvolle situatie voor het paard, omdat het een kwestie van leven of dood is. Beweging helpt om de stresshormonen te reguleren, zodat zeer opgewonden paarden na verloop van tijd ook rustiger worden.
Laat het paard rollen of liggen als het dat wil
In het verleden werd dit afgeraden omdat men dacht dat rollen een koliek door liggingsveranderingen van de darm kon veroorzaken. Tegenwoordig weten we dat veel paarden proberen een verkeerd gepositioneerde darmlus terug op zijn plaats te “duwen” door te rollen. Het is een feit dat rollen geen koliek door liggingsveranderingen van de darm veroorzaakt. Wanneer het paard dus wil rollen, moet je hem dat laten doen (let wel op je eigen veiligheid, een lang touw of een longeerlijn tijdens het aan de hand stappen helpt dat je in dat geval drie stappen terug kunt gaan, zodat het paard genoeg ruimte heeft en jij niet tussen de benen komt).
Zelfs als het paard met koliek tussendoor wil gaan liggen, moet je hem de nodige rust geven. Het kan soms lang duren voordat de dierenarts er is, omdat koliek meestal op feestdagen of zondagavonden voorkomt en de dienstdoende dierenarts vijf spoedgevallen tegelijk moet behandelen. Dit is geen luiheid of ignorantie van de dierenarts, maar hij moet beslissen welk paard zijn hulp het dringendst nodig heeft, de anderen moeten wachten – het is alsof je op de spoedafdeling van het ziekenhuis bent.
Koliek kost veel kracht, dus het moet mogelijk zijn om de paarden tussendoor te laten liggen. Toch moet je ze af en toe motiveren om op te staan en wat rond te lopen om hun bloedsomloop op gang te houden.
Geen voer, geen water
Zelfs als je in de verleiding komt om af en toe een wortel onder de neus van je paard te houden om te zien of het niet toch wil eten: geen goed idee! Als het paard koliek heeft, kunnen voer en water niet goed worden opgenomen. Vooral wanneer je iets lekkers zoals slobber aanbiedt en het paard het eet, kun je een bestaande koliek verslechteren en dit kan leiden tot extra complicaties, bijvoorbeeld als het paard geopereerd moet worden of als de dierenarts niet kan zien of er reflux is van de dunne darm naar de maag.
Bied daarom geen voer of water aan, ook al duurt het langer voordat de dierenarts eindelijk ter plaatse is. Iedereen weet dat in deze situatie de minuten van wachten soms uren lijken te duren en toch wil je dolgraag iets doen. Maar het beste wat je nu kunt doen is het paard laten stappen, warm houden en zelf rustig blijven, zodat je je eigen stress niet op het paard overdraagt.
Ja, je voelt je altijd vreselijk hulpeloos bij koliek en zou graag meer willen doen. Hier zijn een paar trucjes die je kunnen helpen de wachttijd door te komen of soms zelfs de symptomen te verlichten:
Voor koliek van de bloedsomloop: cafeïne
Bloedsomloopkoliek kun je herkennen aan bleke slijmvliezen in de mond en een verlengde capillaire vullingstijd. Je kunt dit eerst eens proberen wanneer je paard gezond is of – als jou paard al koliek heeft – het eerst testen bij een ander gezond paard: til de lip zijwaarts op en druk met je vinger stevig op het slijmvlies van de mond terwijl je twee of drie keer “Mississippi” zegt.
Laat los en kijk hoe snel de wit/geelachtige vlek die achterblijft weer roze wordt. Met de vinger heb je het bloed uit de capillairen van het slijmvlies van de mond geduwd en het stroomt nu snel terug zodra je loslaat, meestal in de tijd waarbinnen je een of twee keer “Mississippi” hebt gezegd. Als het langer duurt, kun je ervan uitgaan dat het paard doorbloedingsproblemen heeft. Deze kunnen de oorzaak zijn van kolieksymptomen, vooral vaak bij oudere paarden, voormalige sportpaarden, tijdens weersveranderingen of warm en vochtig weer.
Of het doorbloedingsprobleem kan het gevolg zijn van een koliek als deze al een tijdje aan de gang is. In het geval van een vertraagde capillaire refilltijd kun je de bloedsomloop op gang brengen met cafeïne. Daarom zou elk stalapotheek een beetje oploskoffie of espresso moeten bevatten (niet de cafeïnevrije variant, natuurlijk, maar de normale). Til de lip op, strooi de oploskoffie erin en wrijf het met je vinger op het slijmvlies van de mond.
Cafeïne is mucosaal, dat wil zeggen dat het direct in het bloed kan worden opgenomen via het slijmvlies van de mond. Omdat paarden zelden koffie drinken, reageren ze gevoelig op de cafeïneboost en wordt hun bloedsomloop gestimuleerd. Overdrijf het niet, de inhoud van één stick (gelijk aan een kop koffie) is voldoende. De rest moet de dierenarts doen.
Voor kramp-, gas- of verstoppingskoliek: Zweedse kruidenbitter
Natuurlijk kun je van de buitenkant niet zien welke vorm van koliek er speelt. Volgens onderzoek is echter tot 80% van de gediagnosticeerde koliek te wijten aan krampen (White 1992), vandaar dat middelen tegen krampen die door de dierenarts worden gegeven vaak zo goed werken. Verstoppingskoliek komt in 20-50% van de gevallen voor (bijv. Litzke e.a. 1996, Cohen e.a. 1996), hoewel dit ook het gevolg of de oorzaak van krampen kan zijn, dus er is hier een duidelijke overlap. Verstoppingskolieken zijn niet ongewoon, vooral in de winter. Gaskolieken, die ook tot krampen kunnen leiden, gaan vaak gepaard met een opgeblazen buik en komen vaker voor bij paarden die ook vaak last hebben van winderigheid.
Als je een doorbloedingskoliek kunt uitsluiten (controleer de capillaire refilltijd), kun je het paard als onmiddellijke maatregel wat Zweedse kruidenbitter geven, die eigenlijk in geen stalapotheek mag ontbreken. Zweedse kruidenbitter is een oud huismiddel tegen koliek: de alcohol heeft een spierontspannend effect waardoor de krampen afnemen en de bittere stoffen stimuleren de peristaltiek. Er is niet veel voor nodig, de hoeveelheid van een borrelglaasje met een orale spuit (zonder naald!) is voldoende.
De alcohol is doorlatend voor het slijmvlies, zodat het al in de mond in het bloed terechtkomt en relatief snel zijn werk kan doen. Nogmaals: geef gedoseerd, overdrijf het niet. Als de hoeveelheid van een borrelglaasje geen effect heeft, zal het er niet beter op worden als je de hele fles erin giet, integendeel. Maar een klein hoeveelheid geven is het proberen waard. Laat de zweetdeken op het paard liggen en blijf met hem aan de hand stappen, zodat de peristaltiek verder wordt gestimuleerd door de beweging en de bloedsomloop op gang blijft. In veel gevallen geeft het de paarden tenminste verlichting tot de dierenarts er is. Als het in zo’n kleine hoeveelheid wordt toegediend, heeft deze maatregel geen invloed op de daaropvolgende veterinaire therapie.
Ontspannen van de dikke darm via TCM-alarmpunten
De meeste kolieken komen in verband met aandoeningen in de dikke darm. Volgens de Chinese geneeskunde kan je ook hier een gerichte invloed uitoefenen via de meridiaan of via individuele punten. Het gemakkelijkste punt voor de leek om te vinden is het alarmpunt, dat direct communiceert met de dikke darm. Deze bevindt zich op de buik, een handbreedte voor de knie, aan het einde van de liesplooi.
Als je je paard van de zijkant bekijkt, zie je een kleine huidplooi die van het kniegewricht naar voren loopt, waar het achterbeen bij de romp komt. Grijp met je hand achter deze huidplooi en trek hem een beetje naar buiten. Waar de plooi in de buik “verdwijnt”, vind je het alarmpunt van de dikke darm en dit is zowel aan de rechter- als aan de linkerkant. Er zijn verschillende methoden om het punt te behandelen. Het makkelijkste is om het warm te houden, bijvoorbeeld door er een warm kersenpitkussen of warmwaterkruik op te leggen (let op de temperatuur!). Zoals elke vrouw weet, heeft warmte een ontspannend effect op spierkrampen.
Je kunt ook met kleurlicht werken, vooral kalmerende kleuren zoals groen, turquoise of blauw, als je tenminste een kleurlamp bij de hand hebt. Wie zijn paard vaak trakteert op een “wellnessdag”, heeft misschien ook moxarolletjes in de zadelkast liggen. Moxibustie is een uitstekende manier om het dikke darm alarmpunt te behandelen omdat de warmte heel diep doordringt. Als je geen van deze middelen bij de hand hebt, kun je het punt op zijn minst zachtjes met je hand met de klok mee masseren.
Wacht anders geduldig tot de dierenarts komt en informeer hem dan systematisch en rustig over alles:
- Hoe heb je de koliek vastgesteld (symptomen)?
- Hoe lang heeft het paard al koliek?
- Heeft het paard nog gemest nadat je de dierenarts hebt gebeld? Zo ja, hoe vaak? Is de mest normaal of anders dan normaal (kleiner, droger, stinkend…)?
- Is het gedrag veranderd sinds je belde, en zo ja: wat?
- Welke maatregelen werden er tijdens de wachttijd toegepast? (deken opgelegd, aan de hand gewandeld, eventueel cafeïne of Zweedse kruidenbitters gegeven?)
- Hebben deze een effect gehad, en zo ja: welk effect?
- Heeft het paard al eerder koliek gehad, zo ja: welke vormen? Wanneer heeft het paard deze eerdere kolieken gehad? Hoe werden deze behandeld?
- Is het paard al eerder geopereerd vanwege een koliek?
De dierenarts zal het paard dan onderzoeken en beslissen over verdere behandeling op stal of, indien nodig, vervoer naar de dichtstbijzijnde paardenkliniek. Hier moet je vertrouwen op het oordeel van de dierenarts. Hij ziet dagelijks veel paarden met koliek en heeft meestal meer kennis en ervaring dan de meeste paardeneigenaren.
Meer over dit onderwerp: Ringvorlesung Kolik – Hintergründe, Prophylaxe, Akutmaßnahmen (Duits)
