In de literatuur over paardenvoeding wordt altijd veel geschreven over het belang van calcium en fosfor en hun relatie tot elkaar. Het belang van natriumchloride (NaCl) – “keukenzout”, zonder welke geen leven mogelijk zou zijn – wordt echter vaak verwaarloosd. Niet alleen mensen, maar ook paarden hebben natriumchloride nodig voor vitale functies.
Er zit weinig zout in de planten, maar wel in de grond
Tegelijkertijd is het natuurlijke dieet van het paard extreem arm aan deze mineralen. Terwijl calcium veel voorkomt in ruwvoer en fosfor veel in krachtvoer, is natriumchloride nauwelijks aanwezig. Vooral in gebieden ver van de kust – d.w.z. ongeveer vanaf 20 kilometer achter de zeegrens – begint eigenlijk al het “zouttekortgebied”. In de buurt van de kust komen veel halofyten voor – zoutminnende planten die het mineraal opnemen tijdens overstromingen of uit de constant neervallende nevel. Als paarden zulke planten eten, krijgen ze het zout er gratis bij. Heel anders is het met de paarden ver weg in het Alpengebied. Er zit hier al miljoenen jaren geen zout meer in de planten. Maar wel in de grond!
Veel gebieden die nu land of zelfs bergen zijn, werden miljoenen jaren geleden bedekt door zeeën. Ze droogden uit door het verschuiven van de continentale platen. Er werden niet alleen fossielen achtergelaten, maar ook uitgebreide zoutkorsten. Door de beweging van het aardoppervlak werden deze opgedroogde meren uiteengereten en samengeperst, grond werd over de zoutkorsten geduwd en de zoutlaag verdween onder de grond. Mensen ontdekten zulke zoutafzettingen al vroeg omdat wilde dieren “zoutlikken” hadden waar het zout vlak onder het aardoppervlak te vinden was. Plaatsnamen met “zout” of “Hal” in de naam geven aan dat hier zoutlagen te vinden zijn, die mensen al eeuwenlang delven en gebruiken voor zichzelf en hun vee (https://www.youtube.com/watch?v=uD6GIiqWm3M). Terwijl zout vroeger zijn gewicht in goud waard was, hebben moderne mijnbouwmethoden het veranderd in een massaproduct dat over de hele wereld wordt gewonnen en wereldwijd goedkoop op de markt wordt gebracht. Van uitgebreide zeezoutwinningsinstallaties in zuidelijke landen tot de winning van steenzout in bergachtige gebieden, er is nu een heel scala aan soms zeer exotische zouten op de markt.
Zoutverlies en zoutinname moeten in evenwicht zijn
Zelfs onze overgrootvaders kenden het belang van zout voor hun dieren. Vooral paarden verliezen ook natriumchloride door te zweten – de reden waarom zweet “zout” smaakt. Als het dier overvloedig zweet op een warme zomerdag, vooral tijdens het werk, kan het tot 100 g natriumchloride verliezen. Iedereen met een pakje zout en een keukenweegschaal kan uitrekenen hoeveel dat is: een verbazingwekkende hoeveelheid.
Vooral sportpaarden verliezen daarom veel zout doordat ze overmatig zweten in de zomer. Dit zout moet via de voeding weer worden aangevuld. Het wordt opgenomen in de dikke darm en zorgt er tegelijkertijd voor dat de ontlasting dikker wordt.
Dit komt omdat het voedselbrij tot het einde van de dunne darm constant “verdund” wordt door de toevoeging van vloeistoffen. Het verdikkingsproces begint pas in de dikke darm, zodat het achterin niet tot diarree komt. Helaas is het lichaam niet in staat om water van de ene plaats naar de andere te pompen. Hij gebruikt hiervoor een speciale eigenschap van zout: het is hygroscopisch. Dit betekent dat het water aantrekt. Iedereen die de zoutliksteen op stal eens aanraakt kan dit merken: hij is altijd vochtig, zelfs als geen enkel paard eraan gelikt heeft. Daarom deden mensen vroeger rijstkorrels in het zoutvaatje, omdat rijst nog meer water absorbeert dan zout: rijst zorgde ervoor dat het zout niet samenklonterde. Dankzij moderne “antiklontermiddelen” is deze truc van onze grootmoeders niet langer nodig voor ons keukenzout.
Maar in het lichaam wordt de eigenschap van zout om water aan te trekken op veel plekken gebruikt. In de dikke darm wordt ongeveer 95% van het zout in het voer uit de brij verwijderd, en zelfs tot 99% als er een zouttekort is. Dit is meestal voldoende om tegelijkertijd het water zodanig te absorberen dat de mest indikt tot de gebruikelijke “paardendrollen”. Als dit mechanisme niet werkt, zien we dit symptomatisch als diarree. Dit betekent dat langdurige diarree – vooral bij veulens – kan leiden tot aanzienlijk zoutverlies.
Zout reguleert de waterbalans in het lichaam
Zout heeft ook de taak om de waterverdeling in het lichaam te beïnvloeden. De lichaamscellen van zoogdieren hebben geen vaste celwanden, in tegenstelling tot planten. Ze krijgen hun stabiliteit bijna uitsluitend van de interne druk die wordt opgewekt door de interne vloeistof van de cel. Onze cellen zijn daarom vergelijkbaar met ballonnen die gevuld zijn met water. Ze hebben precies de juiste interne waterdruk nodig om te kunnen functioneren. Als ze te veel water opnemen, barsten ze. Als ze te weinig water opnemen, verschrompelen ze en gaan ze ook dood. De cel kan echter niet rechtstreeks water naar binnen of naar buiten pompen. Ze gebruikt zout.
Door de actieve opname van natriumchloride volgt water en zwelt de cel op. Door actief zout af te geven, stroomt het water weer uit de cel en neemt de druk af. Daarom is het voor alle cellen in het organisme van essentieel belang dat er altijd precies de juiste hoeveelheid natriumchloride beschikbaar is. Zowel “te veel” als “te weinig” zijn levensbedreigend.
Het zoutgehalte in het lichaam – en de balans van alle andere mineralen – wordt geregeld door de nieren. Ze zijn onderhevig aan een complex hormonaal regelsysteem (renine-angiotensine-aldosterol) dat ervoor zorgt dat ze natriumchloride in het lichaam vasthouden of naar behoefte uitscheiden in de urine. Het verlies van natriumchloride kan dus niet alleen worden veroorzaakt door zweten of diarree, maar ook door een verminderde nierfunctie, waarbij te veel urine vrijkomt – iets wat we vaak zien bij paarden met insulineresistentie (type 2 diabetes).
Zout is veel meer dan alleen een bestanddeel van zweet
Naast het in stand houden van de interne celdruk wordt natriumchloride ook gebruikt om water in het lichaam vast te houden. Dit is te zien bij “lymfatische” paarden. Voor de ongetrainde kijker zien ze er vaak “dik” uit, zoals een paard met EMS (Equine Metabolic Syndrome).
Maar als je beter kijkt, zie je dat het vooral lymfeafzettingen zijn die zich bevinden in de (soms harde, gezwollen) manenkam en in het gebied van de flanken (“zadeltassen”). Als de water/zoutbalans permanent verstoord is, kan het hele paard er ronduit opgeblazen uitzien door massale lymfeafzettingen in het hele onderhuidse bindweefsel.
Hier kun je geen spiercontouren meer herkennen, het paard ziet er gewoon zo vol als een ballon uit. Deze aandoening wordt momenteel pseudo-EMS genoemd – bij gebrek aan een betere naam voor het symptomencomplex. Pseudo-EMS is altijd een indicatie van een metabolisme dat ernstig uit de hand loopt en moet altijd holistisch behandeld worden.
Daarnaast wordt natrium samen met kalium gebruikt voor zenuwtransmissie en samen met chloor voor spiercontractie. Het is daarom significant betrokken bij de functie van het bewegingsapparaat. Natrium wordt ook door de lever gebruikt om gal te produceren, wat essentieel is voor een gezonde spijsvertering. Chloor daarentegen wordt door de maag gebruikt om zoutzuur (“maagzuur”) te produceren. Zowel het natrium uit de gal als het chloor uit het maagzuur worden grotendeels gereabsorbeerd uit de voedselbrij in de dikke darm.
De dosis maakt het gif – tekorten en overaanbod tijdig herkennen
Deze vele centrale functies laten zien hoe belangrijk natriumchloride is voor het lichaam. Een tekort aan natriumchloride zorgt er in het begin vaak voor dat paarden aan alles likken – handen, gezichten, tralies, grond etc. en kan in ernstige gevallen leiden tot koliek of nierfalen. Verlies van eetlust, slechte prestaties, gebrek aan urineproductie, slechte huidturgor (wanneer een plooi aan de basis van de nek wordt opgetild van het lichaam en blijft staan) en zeer droge mest, inclusief een neiging tot constipatiekoliek, zouden ook moeten wijzen op een zouttekort. Omgekeerd leidt een teveel aan zout vaak tot overmatige wateropname en navenant overmatig urineren en/of diarree, mondzweren – vooral als er samen met het krachtvoer zoutstenen aan de voerbak worden toegevoegd – en stoornissen in de mineralenbalans, omdat er in dit geval te veel via de urine moet worden uitgescheiden, wat ook de regulatie van andere mineralen ernstig kan verstoren.
Vooral paarden in boxen likken vaak uit verveling aan de liksteen en krijgen daardoor veel te veel zout binnen. Zorg er hier voor dat het paard op de juiste manier wordt gehouden in plaats van simpelweg de liksteen te verwijderen.
Een tekort aan sporenelementen of micro-elementen (“zeldzame aardmetalen”) kan echter ook leiden tot een overmatige frequentie van natuurlijke zoutstenen, omdat andere mineralen hier altijd in sporen aanwezig zijn. Als de zoutsteen na twee tot drie dagen “weggevreten” is, is het essentieel om de oorzaak te zoeken en deze te verhelpen. Het is namelijk essentieel voor het lichaam dat er niet te veel en niet te weinig beschikbaar is.
Gelukkig heeft het organisme normaal gesproken een gezonde zelfregulatie met betrekking tot zoutinname. De meeste paardeneigenaren weten dit van zichzelf: er zijn periodes waarin je echt trek hebt in hartig eten en aan elke maaltijd zout toevoegt. En dan zijn er weer momenten waarop zelfs voedsel met een normale smaak zout lijkt en het idee van een zoute pretzel je eetlust doet verliezen. Deze instincten hebben onze paarden ook: De meeste paarden regelen hun zoutbehoefte perfect zelf, op voorwaarde dat ze daartoe de kans krijgen. Daarom is het in de meeste stallen gebruikelijk om zoutlikstenen vrij beschikbaar te stellen.
Zoutlikstenen in alle maten, vormen en kleuren…
Er worden verschillende varianten aangeboden in de diervoederhandel. Typisch zijn de witte stenen in standaardvorm met een gat in het midden. Ze bestaan uit geperst ingedampt zout. Dit wordt in de mijnbouw gewonnen door het zout met behulp van water uit het gesteente op te lossen. Dit zeer zoute water (saline) wordt vervolgens als het ware gekookt, zodat er aan het einde zout overblijft. Hoewel ze gemaakt zijn van zuiver natriumchloride (en, afhankelijk van de fabrikant, soms met pershulpmiddelen, d.w.z. lijmmiddelen), zijn paarden meestal terughoudend om ze te accepteren.
Paarden nemen veel liever natuurlijke zoutstenen, ook wel steenzout of bergzout genoemd. Ze zijn overal op de markt verkrijgbaar. De roze Himalayazoutstenen met gat en touwtje zijn een must in elke ruitersportzaak. De kleur van steenzout verschilt van wit ingedampt zout door sporen van andere mineralen, zoals calcium, magnesium of ijzer, die kunnen variëren afhankelijk van het gebied van herkomst. Het mijngebied voor de populaire Himalayazoutstenen ligt op een flinke afstand van het Himalayagebergte, namelijk in Pakistan. Hier wordt het voornamelijk met de hand uit de berg gehaald, op maat gesneden en geslagen, geboord en in plastic verpakt en per container naar Europa en elders vervoerd. De arbeidsomstandigheden zijn naar onze maatstaven nogal twijfelachtig (https://www.youtube.com/watch?v=d0NGD0PziOE) en de betaling van de arbeiders (3US dollar per ton zout, voornamelijk met de hand en met dynamiet gewonnen) is waarschijnlijk ook nogal kritisch (https://www.youtube.com/watch?v=Pxq2nW0A7gw), vooral in vergelijking met de winkelprijzen.
Als alternatief werd lokaal steenzout al lang voor de globalisering aan vee en wild gevoerd. Het wordt tegenwoordig nog steeds op veel plaatsen in Duitsland, Oostenrijk en andere Europese landen gewonnen (https://www.youtube.com/watch?v=-Fh0SfAEUM8) en varieert licht in kleur van bijna wit tot grijs tot roze of roestrood, afhankelijk van het ontginningsgebied. Natuurlijk zijn de arbeidsomstandigheden en lonen voor deze zouten meer in lijn met onze normen, waardoor lokaal zout over het algemeen iets duurder is. Aan de andere kant wordt het niet over de halve wereld vervoerd, maar bij wijze van spreken voor onze eigen deur gewonnen. Net als Himalayazout bestaat de samenstelling voornamelijk uit natriumchloride, met enkele sporen van elementen die het zout zijn kleur geven.
Conclusie
Denk hier dus aan als meer zonuren de paarden weer laten zweten: Het maakt niet uit in welke vorm, zout moet het hele jaar door aan paarden worden aangeboden, niet alleen in de zomer, en moet – op een paar uitzonderingen na – niet gedwongen worden toegediend. Zelfs op zonnige en warme winterdagen kan het zoutverlies door zweten plotseling aanzienlijk toenemen. Zoutstenen zijn ideaal voor het voeren en zijn vooral populair voor Paddock Trails als extra “aanlooppunt” op het track. In de zomer heeft een paard normaal gesproken 2-4g Na / 100kg lichaamsgewicht nodig voor onderhoud. Bij veel zweetverlies tot 5-10g Na/100kg lichaamsgewicht. Vooral bij fokmerries moet je ervoor zorgen dat ze voor de bevalling voldoende toegang hebben tot een liksteen, dan is het risico op complicaties rondom het darmpek (de eerste mest) van het veulen vaak kleiner. Gezonde paarden in een paardvriendelijke huisvesting reguleren zelf hun zoutbehoefte wanneer ze natuurlijke likstenen (steenzout of bergzout) krijgen aangeboden. Als de inname overmatig is, is het belangrijk om uit te zoeken wat precies de oorzaak is.
🇬🇧 We are an experienced team of therapists specializing in feed consultation and integrated therapies for horses. With extensive experience in treating metabolic issues, we focus on natural, species-appropriate feeding and proven naturopathic remedies to enhance your horse's health. Benefit from our expertise to ensure the well-being of your horse.
- West-Nijlvirus bij paarden - 10. september 2024
- Helpt knoflook tegen insecten bij paarden? - 29. juni 2024
- Te veel ijzer in het voer – de reden voor slecht hoefhoorn? - 25. mei 2024
