Mestwater – naarmate de winter aanhoudt, zien we dit vaker in veel stallen. Dit is niet alleen een cosmetisch probleem. Het is niet alleen een onaangenaam gezicht om de bruine smurrie langs de paardenbenen te zien lopen – het mestwater moet dringend worden afgewassen, omdat het agressief is en de huid aantast, wat kan leiden tot ontstekingen (dermatosen).
Vooral bij ijskoud weer is het wassen van de staart en de achterbenen echter een weinig plezierige bezigheid voor alle betrokkenen. Daarnaast is mestwater ook een indicatie van massale ontregeling in de dikke darm van het paard (dysbiose), wat vaak gepaard gaat met stress. Als je hier niets aan doet, loop je het risico op ernstige gezondheidsproblemen op de lange termijn.
Wat is mestwater?
Terwijl paarden met diarree uitwerpselen produceren die lijken op koeienmest, heeft de mest van paarden met mestwater een vorm die meer lijkt op de traditionele paardendrollen. Dit geeft aan dat het vocht uit de ontlasting is onttrokken tijdens de darmpassage, maar het in de dikke darm opnieuw tot ‘los water’ komt. Bruin water wordt uitgescheiden tijdens of na de ontlasting, of zelfs los daarvan. In milde gevallen is de tijd dat de mest in het rectum blijft vaak voldoende om de kleine hoeveelheid mestwater te absorberen voordat het wordt uitgescheiden.
Visueel hebben de paarden geen mestwater. Het wordt alleen zichtbaar als paarden onder stress staan en vaker moeten mesten; in zulke gevallen is er niet langer voldoende tijd om het water, zoals eerder genoemd, op te nemen en wordt het mestwater plotseling zichtbaar. Het was er al eerder, maar verborgen in de drollen van het paard. Deze paarden produceren vaak erg vochtige mest; wanneer je erop stapt, zie je een grote, natte vlek. Van nature is paardenmest vrij droog en het zou niet mogelijk moeten zijn om het als een spons uit te knijpen.
Het is niet ongewoon dat eigenaren zeggen dat hun paard alleen in de winter last heeft van mestwater, en het daardoor als minder zorgwekkend wordt ervaren. Het is echter cruciaal om in gedachten te houden dat de winter niet slechts drie dagen duurt; het paard heeft dan ongeveer een half jaar lang last van mestwater.
Terwijl de spijsverteringsproblemen zich enigszins stabiliseren tijdens het weideseizoen in de zomer, blijft mestwater het hele jaar door een probleem. Niet alleen verergert het vaak van de ene winter op de andere, maar de paarden zelf ervaren ook stress door deze aandoening.
De bewering dat alle paarden op stal mestwater hebben en dat dit als normaal wordt beschouwd, is alarmerend. Het is goed om te weten dat de aandoening ‘mestwater’ tot een paar decennia geleden helemaal niet bestond, en in veel talen bestaat er vandaag de dag nog steeds geen term voor. Nee, mestwater is niet normaal. Het is een symptoom van een enorm gezondheidsprobleem dat we zelf veroorzaken bij onze paarden in onze landen – een klassieke beschavingsziekte bij paarden.
Wat zit erachter?
Meestal is mestwater het zichtbare symptoom van een ontstoken darmslijmvlies. Het is niet alleen een visueel probleem; het heeft verschillende negatieve effecten op de gezondheid van het paard. Ontstekingen worden meestal veroorzaakt door verkeerde fermentatieprocessen in de dikke darm.
De redenen hiervoor kunnen worden toegeschreven aan de huisvestings- of voedingsomstandigheden. Onderzoek heeft aangetoond dat zelfs stress alleen al voldoende is om mestwater te veroorzaken. Stress leidt tot een verminderde bloedtoevoer naar het darmslijmvlies. Dit vertraagt de peristaltiek en kan leiden tot verkeerde fermentatie. Maar voeding speelt ook een grote rol. Ongepaste voeding zoals voordroog, kuil of maïskuilvoer spelen hierbij een belangrijke rol, net als ‘gestructureerde muesli’ of veel pro- of prebiotica die als bevorderlijk worden aangeprezen.
Ingekuild ruwvoer introduceert een aanzienlijke hoeveelheid melkzuurbacteriën in de dikke darm, die niet in dezelfde mate aanwezig is in de darm van een gezond paard. Ze produceren melkzuur, waardoor de darm verzuurt. Als gevolg daarvan sterven de natuurlijke darmsymbionten af, waardoor het hele fermentatieproces uit de hand loopt.
Fijn versnipperd ruwvoer, zoals te vinden is in structuur muesli’s, graanvrije muesli’s of veel kruiden muesli’s, belemmert ook de peristaltiek omdat deze korte vezelsnippers vaak niet goed gekauwd worden.
Studies hebben aangetoond dat deze vezellengtes tot wel een week in de dikke darm kunnen blijven. Elke verstoring van de verteringssnelheid kan echter leiden tot verkeerde fermentatie (dysbiose) en bijgevolg tot gezondheidsproblemen.
Deze onjuiste fermentatieprocessen genereren vaak grote hoeveelheden zuren, die het darmslijmvlies kunnen beschadigen. In tegenstelling tot de maagwand is het darmslijmvlies niet beschermd tegen zure pH-waarden. Dit leidt tot ontsteking van het darmslijmvlies, waardoor het normale spijsverteringsproces verder wordt verstoord.
Als de ontsteking langere tijd aanhoudt, raken de celstructuren van het darmslijmvlies los, wat leidt tot het ontstaan van ‘gaten’ die het toch al overbelaste immuunsysteem niet adequaat kan repareren. Door deze gaten kan lymfevocht in de darm sijpelen, wat zich visueel manifesteert als mestwater.
Verzuring van de dikke darm wordt een vicieuze cirkel
Zelfs als de oorspronkelijke oorzaak, zoals een winter lang kuil voeren drie jaar geleden, lang geleden is opgetreden, kan het vandaag de dag nog steeds de spijsvertering verstoren. Dit gebeurt omdat zodra de pH-waarde in de darm stijgt, zuurvormende micro-organismen kunnen woekeren, wat leidt tot een voortdurende achteruitgang van de natuurlijke darmflora, die afhankelijk is van een neutrale pH-waarde. Zelfs onder perfecte voedings- en huisvestingsomstandigheden verbetert de situatie in het begin vaak niet noemenswaardig.
Als de darmen eenmaal zwaar gekoloniseerd zijn met schadelijke micro-organismen, is het voor paarden vaak een uitdaging om op eigen kracht uit de vicieuze cirkel van darmstoornissen en mestwater te komen.
Stress maakt niet alleen mensen ziek
Bovendien moet de rol van stress als oorzaak van mestwater niet onderschat worden. Veel ruiters denken dat hun paarden geen stress kunnen ervaren omdat ze geen inspannend werk hoeven te doen om hun brood te verdienen.
Er wordt vaak over het hoofd gezien dat onze manier van paarden houden en voeren vele bronnen van stress met zich meebrengt. Deze factoren zijn onder andere te grote groepen in loopstallen en op weilanden of groepen met slecht gesocialiseerde paarden. Een hoge of lage status in de groep kan ook verband houden met stress.
In stallen met aparte boxen kan stress ontstaan door een gebrek aan beweging en onvriendelijke buren. Langdurige pauzes van ruwvoer of ‘gecontroleerde ruwvoerverstrekking’ door middel van portievoeding of hooiautomaten, een beperkt aantal voerplekken, onvoldoende of schaarse bodembedekking wat leidt tot onvoldoende slaapmogelijkheden, en met name het ontbreken van de kans om natuurlijke activiteiten uit te oefenen zoals rennen en bokken in de winter kunnen allemaal bijdragen aan de ontwikkeling van stressgerelateerd mestwater.
Het is niet altijd gemakkelijk om de oorzaken van stress te vinden. Soms, zelfs na het optimaliseren van elk aspect naar je beste vermogen, is er nog steeds geen verbetering. Misschien verhuist er een paard uit de groep, of verander je van stal, en wordt de behandeling ineens een stuk makkelijker. Vaak kunnen we niet direct vaststellen wat de stress bij het paard veroorzaakt, maar het is altijd de moeite waard om het nader te bekijken.
Er is geen “wondermiddel” voor mestwater
Zelfs als een paard alleen mestwater vertoont in specifieke situaties, zoals bij het trailerladen of als de hoefsmid komt, of als het alleen in de winter voorkomt, duidt het op de aanwezigheid van spijsverteringsproblemen in de dikke darm. Op de lange termijn ontwikkelen paarden die lijden aan mestwater vaak cryptopyrrolurie (KPU) en de bijbehorende symptomen. Wanneer dit stadium wordt bereikt, wordt de therapie vaak nog complexer.
De diagnose van onjuiste fermentatie in de dikke darm kan worden gesteld door beoordeling van de Indicanwaarde. Als paardeneigenaar kun je vaak direct bij het laboratorium een urinebuisje bestellen om de Indicanwaarde te laten bepalen. Als de Indicanwaarde 0 is, geeft dit aan dat het fermentatieproces in de dikke darm normaal verloopt. Een waarde van 1 suggereert dat de voeding moet worden geoptimaliseerd en indien nodig moeten de darmen worden ondersteund met natuurgeneeskundige middelen om de fermentatieprocessen snel te stabiliseren.
Als de Indicanwaarde tussen 2 en 4 ligt, zijn er aanzienlijke veranderingen in het voermanagement en mogelijk ook in de huisvesting nodig, samen met maatregelen om de darmen te reinigen. In dergelijke gevallen moet rekening worden gehouden met een langere behandelingstijd, omdat bijkomende eerste symptomen naast mestwater vaak wijzen op een ontsporing van de stofwisselingsprocessen.
Een verstandige behandeling van mestwater vereist echter altijd aandacht voor veel aspecten. Een aan de soort aangepast dieet speelt hierbij een grote rol, waarbij alle voeders die niet strikt overeenkomen met het natuurlijke dieet van het paard moeten worden geschrapt. Maar ook de huisvestingsomstandigheden met alle mogelijke stressfactoren moeten grondig worden onderzocht, samen met de mate van beweging en andere mogelijke onderliggende aandoeningen, zoals cardiovasculaire problemen of wormbesmetting. Therapie kan alleen succesvol zijn als alle aspecten op de juiste manier worden aangepakt.
Conclusie
Mestwater is meer dan een “schoonheidsfoutje”, het is een dringend waarschuwingssignaal. De oorzaken van stress, voedingsfouten en de mogelijke gevolgen hiervan op de metabole gezondheid mogen niet onderschat worden.
Meer over dit onderwerp: Top 5 oorzaken voor mestwater
